Πιόνια στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου
Της Τασουλας Βερβενιωτη*
Η μετακίνηση παιδιών από τις «εστίες» τους δεν συνιστά ελληνική επινόηση. Και στη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου (1936– 1939), η Δημοκρατική Κυβέρνηση είχε στείλει παιδιά όχι μόνο στις ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στην ΕΣΣΔ και στο Μεξικό.
Στον ελληνικό εμφύλιο (1946– 1949) όμως και οι δύο αντιμαχόμενοι στρατοί συγκέντρωσαν και μετακίνησαν παιδιά. Οι κυβερνητικές δυνάμεις τα μετέφεραν στις παιδουπόλεις της βασίλισσας και ο Δημοκρατικός Στρατός στις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ.
Οι μετακινήσεις των παιδιών εντάχθηκαν στην εμφυλιοπολεμική λογική την πιο κρίσιμη χρονιά, το 1948, παρόλο που δεν άρχισαν τότε. Αποτέλεσαν μέρος των στρατιωτικών επιχειρήσεων και των πολιτικών και διπλωματικών χειρισμών. Χρησιμοποιήθηκαν στο ψυχολογικό παιγνίδι του Ψυχρού Πολέμου και έδωσαν αφορμή στις δύο υπερδυνάμεις (ΗΠΑ – ΕΣΣΔ) να αντιπαρατεθούν στα διεθνή fora.
Την πρωτοβουλία των κινήσεων είχε η επίσημη κυβέρνηση της Αθήνας. Εφερε το θέμα στον ΟΗΕ και ζήτησε τον επαναπατρισμό των παιδιών. Ονόμασε τις δικές της ενέργειες «παιδοφύλαγμα», ενώ τη μεταφορά των παιδιών στις ανατολικές χώρες «παιδομάζωμα». Μίλησε για βίαιη αρπαγή των παιδιών με σκοπό τον αφελληνισμό τους, ακόμα και για γενοκτονία.
Στο επίπεδο της προπαγάνδας, το «παιδομάζωμα» χρησιμοποιήθηκε ως αντίβαρο στην πολιτική των μαζικών εκτελέσεων και στην ύπαρξη στρατοπέδων, όπως η Μακρόνησος, όπου η Αριστερά είχε επικεντρώσει τη δική της κριτική και προπαγάνδα.
Πολιτική ενέργεια
Οι πόλεμοι και ιδίως οι εμφύλιοι διεξάγονται με πολιτικές πρακτικές που είναι ασύμβατες με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ανθρώπινες ανάγκες. Η μεταφορά των παιδιών από τα πεδία των μαχών, παρόλο που υποστηρίχτηκε (και από τις δύο πλευρές) ότι έγινε για ανθρωπιστικούς λόγους, ήταν πολιτική ενέργεια.
Το Παλάτι μέσω της επιχείρησης «σωτηρία των παιδιών» (από τους κομμουνιστές) ανέπτυξε ένα δίκτυο –εν πολλοίς– πελατειακών σχέσεων σε όλη την ελληνική επικράτεια και ένα παρα– κυβερνητικό πλαίσιο πρόνοιας, το οποίο αποδείχτηκε μακροβιότατο. Ο «Ερανος “Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος” υπό την Υψηλήν Προστασίαν της Α.Μ. της Βασιλίσσης» που δημιουργήθηκε το 1947 για έξι μήνες, το 1956 ονομάστηκε Βασιλική Πρόνοια, στη διάρκεια της χούντας Εθνικός Οργανισμός Προνοίας και τελικά το 2003 ενσωματώθηκε στην Κρατική Πρόνοια.
Ο Δημοκρατικός Στρατός/ ΚΚΕ, από τη μεριά του, μετέφερε σε ασφαλές περιβάλλον τα παιδιά των μαχητών και των στελεχών του, απελευθέρωσε τη γυναικεία δραστηριότητα (η στρατιωτική διάταξη για την επιστράτευση των γυναικών εκδόθηκε στις 20.2.1948) στις μάχιμες και βοηθητικές υπηρεσίες του και ενέταξε κάποιους από τους εφήβους στις γραμμές του. Η επιτροπή Βοήθεια στο Παιδί, με προεξάρχοντα τον Πέτρο Κόκκαλη, διαλύθηκε το 1956, όταν τα παιδιά είχαν πια ενηλικιωθεί.
Τα παιδιά αυτά γλίτωσαν από τους βομβαρδισμούς, σιτίστηκαν καλύτερα απ’ όσα έμειναν στα χωριά τους και πολλά από αυτά μορφώθηκαν. Ωστόσο, βρέθηκαν μπλεγμένα στη δίνη ενός πολιτικού παιγνιδιού, το οποίο καθόρισε τη ζωή τους.
Στο ερώτημα εάν «αρπάχτηκαν» η απάντηση δεν μπορεί να είναι μονολεκτική. Οσο είναι αλήθεια ότι κάποιοι γονείς δεν ήθελαν να αποχωρισθούν τα παιδιά τους, είναι εξίσου αλήθεια ότι κάποιοι άλλοι τα έδωσαν οικειοθελώς, είτε γιατί δεν είχαν να τα θρέψουν ή γιατί πίστευαν ότι ήταν κάτι προσωρινό ή γιατί θεωρούσαν ότι τους εξασφάλιζαν ένα καλύτερο μέλλον.
Για πολλά από τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά η μετακίνηση από το χωριό τους ήταν ένας τρόπος να ξεφύγουν από την κλειστή, αγροτική, πατριαρχική κοινωνία. Και για κάποιους εφήβους η βία, τα όπλα, συνιστούσαν ένα συναρπαστικό παιγνίδι.
Και οι δύο κυβερνήσεις –της Αθήνας και του Βουνού– υπόσχονταν καλύτερη διατροφή και κυρίως μόρφωση. Η απήχηση αυτών των κηρυγμάτων ήταν μεγαλύτερη στις μειονοτικές ομάδες: στους σλαβόφωνους που βρίσκονταν με την πλευρά του ΚΚΕ και τους τουρκόφωνους που πήγαν στις παιδουπόλεις της βασίλισσας.
Σε τελευταία ανάλυση και παρ’ όλα τα αρνητικά, η απόφαση, αυτή καθαυτή, για τη μετακίνηση των ανηλίκων από τα πεδία των μαχών, αποτελεί μια παραδοχή –συνειδητή ή ασυνείδητη– ότι τουλάχιστον τα παιδιά έπρεπε να μείνουν μακριά από τα πολεμικά παιγνίδια των «μεγάλων».
* Η κ. Τασούλα Βερβενιώτη είναι ιστορικός.
Το πραγματικό παιδομάζωμα της Φρειδερίκης
Στο πραγματικό παιδομάζωμα της Φρειδερίκης αναφέρεται ο Σταυρόπουλος Γιώργος από την Κορνοφωλιά Εβρου, με αφορμή τη φιλοξενία των παιδιών των αγωνιστών στον Εμφύλιο, με την αποστολή τους στις τότε Σοσιαλιστικές δημοκρατίες. Λεει ανάμεσα στα άλλα:
«….Ημουν τότε 12 χρονών. Εξω από το χωριό μου σε ένα ύψωμα ήταν ένα φυλάκιο του στρατού και συχνά τη νύχτα γίνονταν μάχες. Ενα βράδυ, επειδή τα σκυλιά γαύγιζαν, νόμισαν πως ήταν αντάρτες του ΔΣΕ στο χωριό και άρχισε ο στρατός να ρίχνει βλήματα πάνω απ’ τα κεφάλια μας από το ύψωμα. Πολλά βλήματα πέρασαν πέντε εκατοστά απ’ τα κεφάλια μας. Την άλλη μέρα πήγε ο πατέρας μου να παραπονεθεί στο λοχαγό για το συμβάν και τον έδιωξε με βρισιές. Το ίδιο έγινε, αργότερα, όταν πήγε στο Σουφλί στον ανώτερο αξιωματικό να παραπονεθεί. Τότε εμείς φτιάξαμε ένα αμπρί στην αυλή μας με δυο σειρές κορμών δένδρων κι εκεί μπαίναμε για να γλιτώσουμε, όταν ακούγαμε όλμους απέναντί μας.
Μετά απ’ αυτά, σε λίγες μέρες, ήρθε ο πρόεδρος του χωριού μας με ένα χωροφύλακα και μας κορόιδεψε να πάμε στο σχολείο όπου, τάχα, μοίραζαν δέματα. Ως αφελή παιδιά εμείς τρέξαμε εκεί και διαπιστώσαμε ότι ήταν ψέματα. Εκεί η έξοδος μάς απαγορεύτηκε από δύο χωροφύλακες. Ετσι, με τα ψέματα του προέδρου, μάζεψαν εκεί με τη βία στο σχολείο στην Κορνοφωλιά Εβρου, 60 παιδιά. Σε λίγο ήρθαν στρατιωτικά αυτοκίνητα μάς φόρτωσαν και μας πήγαν στο σταθμό του τρένου. Μας έμπασαν σε βαγόνια που φόρτωναν μουλάρια και καταλήξαμε στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, χωρίς να ξέρουν τίποτα οι γονείς μας. Εδώ μας βάλανε σε ένα αρματαγωγό πλοίο με το όνομα «Αλιάκμων» που μας ξεφόρτωσε στον Πειραιά όπου μάθαμε ότι είχανε μαζέψει εκεί όλα, σχεδόν, τα παιδιά του Εβρου.
Εκεί μας χώρισαν και μας πήγαν σε διάφορα μέρη των Αθηνών: Καστρί, Καλλιθέα, Βύρωνα, Καστέλλα και αλλού. Το μεγάλο μας πρόβλημα ήταν ότι ποτέ δε χορταίναμε φαΐ και ψωμί. Ημασταν παιδιά από 7 έως 15 χρονών και μας διέκοψαν απ’ το σχολείο. Αργότερα, εμάς τους Κορνοφωλιώτες μάς πήγαν στην Πάτρα, όπου περάσαμε πολλές ταλαιπωρίες που δεν μπορώ να τις περιγράψω όλες. Κάθε μέρα, σχεδόν, μας έκαναν κατηχητικό παπάδες ή φοιτητές της Θεολογικής.
Θυμάμαι πως, το Γενάρη του ‘50, πήρα ένα γράμμα από τη μάνα μου που με ρωτούσε πότε θα γυρίσουμε στο χωριό, αφού ο πόλεμος τέλειωσε. Εγώ της έγραψα πως δεν ξέρω και, όπως ήμουν θυμωμένος, της έγραψα ότι εδώ μας δέρνουν. Γι’ αυτό έφαγα ένα δυνατό χαστούκι από την ομαδάρχισσα και την άλλη μέρα έμαθα ότι οι επιστολές μας λογοκρίνονταν, αν και ήμασταν μικρά παιδιά.
Με κάλεσε ο διευθυντής της παιδούπολης, ένας απόστρατος αξιωματικός, και μόλις με είδε στο γραφείο του φώναξε θυμωμένος: «Θα σε περάσω στρατοδικείο»! Μαθημένος απ’ αυτά δε σκέφτηκε καν ότι μιλάει σε ένα παιδί… Οταν τον ρώτησα γιατί, μου απάντησε πως αυτά που γράφω στη μάνα μου είναι ψέματα -όταν κάλεσε την Ομαδάρχισσα έμαθα τι είχε συμβεί στ’ αλήθεια.
Εμάς τα παιδιά της Κορνοφωλιάς μάς είχαν σταμπαρισμένα διότι το χωριό μας στην κατοχή κατά 99% ήταν οργανωμένο στο ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ. Στον Εμφύλιο, στο βουνό βγήκαν 350 άτομα και σκοτώθηκαν 75 απ’ αυτούς. Ολα αυτά ήταν γνωστά στους διευθύνοντες την παιδούπολη… Αξίζει να σημειώσω ότι αυτά τα παλικάρια και οι κοπέλες που σκοτώθηκαν, μέχρι πρότινος δεν είχαν έναν τάφο, ενώ όταν σκοτώνονταν δυο χωροφύλακες, τους έκαναν μνημείο γράφοντας τα γνωστά: «Σφαγιάστηκαν από ΕΑΜοβούλγαρους»!
Μετά από πολλά χρόνια κάνοντας αίτηση, επιτέλους, μου επέτρεψαν να κάνω ένα μνημείο και αυτό όχι στην πλατεία του χωριού αλλά μόνον στο νεκροταφείο…
Οσο για τα παιδιά που φιλοξενήθηκαν στις σοσιαλιστικές χώρες, βλέπουμε από χρόνια ότι πήγαν εκεί αγράμματα τσομπανόπουλα και γύρισαν επιστήμονες. Εμείς που μας πήραν με τη βία (μας άρπαξαν χωρίς να το ξέρουν οι γονείς μας) μείναμε αγράμματοι αλλά… θρήσκοι.»
http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=51&t=145435
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου