Οι εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946

Η πορεία προς τις κάλπες, για πρώτη φορά από τον Ιανουάριο του 1936.

Διεξήχθησαν μέσα σε κλίμα βίας και αποχής της Αριστεράς.

Oταν στις 19 Ιανουαρίου 1946 ο αντιβασιλέας Δαμασκηνός υπέγραφε το διάταγμα προκήρυξης βουλευτικών εκλογών για τις 31 Μαρτίου του ίδιου έτους, έθετε την Ελλάδα, για πρώτη φορά από τον Ιανουάριο του 1936, σε προεκλογική περίοδο. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, οι εκλογές του 1946 θα σηματοδοτούσαν την επιστροφή της χώρας στην οδό της πολιτικής ομαλότητας έπειτα από μία ταραγμένη δεκαετία, η οποία είχε σφραγιστεί από τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά, την κατοχή της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Aξονα, αλλά και την ένταση των πολιτικών παθών αμέσως μετά την απελευθέρωση, με αποκορύφωμα τα Δεκεμβριανά του 1944. Τα δεδομένα, ωστόσο, δεν άφηναν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.

Πρώτα απ’ όλα, η απόφαση για τη διεξαγωγή των εκλογών πριν από το δημοψήφισμα για τη διευθέτηση του πολιτειακού συνιστούσε σαφή παραβίαση της Συμφωνίας της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945), η οποία προέβλεπε ρητά την αντίστροφη σειρά. Επιπλέον, το συνεχιζόμενο κλίμα βίας και αβεβαιότητας, το οποίο τροφοδοτούσε ειδικότερα η δράση ένοπλων συμμοριών αλλά -σε αρκετές περιπτώσεις- και τμημάτων των Σωμάτων Ασφαλείας (το ΚΚΕ έκανε ανοιχτά λόγο για
εκτεταμένα φαινόμενα «λευκής τρομοκρατίας»), κάθε άλλο παρά αποτελούσε εγγύηση για τη διενέργεια αδιάβλητων εκλογών. Η καχυποψία, τέλος, ενισχυόταν από το γεγονός ότι η αναθεώρηση των εκλογικών καταλόγων δεν είχε ολοκληρωθεί ομαλά ώστε να διασφαλίζεται η αποφυγή διπλοψηφιών, δίνοντας έτσι λαβή για εικασίες περί προκαταβολικής αλλοίωσης του αποτελέσματος.

Παρά τα αιτήματα του ΚΚΕ, άλλων δυνάμεων της ευρύτερης Αριστεράς αλλά και κομμάτων του Κέντρου για αναβολή των εκλογών, ο πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης, υπό την πίεση των Βρετανών, αρνήθηκε να υπαναχωρήσει και επέμεινε στη διεξαγωγή τους την προκαθορισμένη ημερομηνία. 

Ούτε η κυβερνητική κρίση που προκλήθηκε στις αρχές Μαρτίου του 1946 με αφορμή το ίδιο θέμα έκαμψε τον Σοφούλη, ο οποίος παρέμεινε ανένδοτος ακόμα κι όταν οι υπουργοί που δεν ανήκαν στο Κόμμα Φιλελευθέρων υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους. Στο μεταξύ, η απόφαση του ΚΚΕ και των υπόλοιπων κομμάτων της Αριστεράς να απόσχουν από την εκλογική αναμέτρηση είχε ήδη φορτίσει αρνητικά την ατμόσφαιρα, καθώς εκμηδένιζε στην πράξη τις πιθανότητες εξομάλυνσης της πολιτικής κατάστασης μέσω των καλπών. Πέραν των δυνάμεων της Αριστεράς, εξάλλου, τον δρόμο της αποχής ακολούθησαν και σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες του κεντρώου χώρου, όπως οι πρώην πρωθυπουργοί Γεώργιος Καφαντάρης και Εμμανουήλ Τσουδερός.

Θριαμβευτική νίκη των φιλοβασιλικών

Ανεξάρτητα από τη στάση των επιμέρους κομματικών σχηματισμών, οι εκλογές διεξήχθησαν όπως είχε προγραμματιστεί. Σε εφαρμογή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, τις εκλογές επέβλεψε συμμαχική αποστολή παρατηρητών (Allied Mission to Observe the Greek Elections - AMFOGE), στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι από τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία, όχι όμως και από τη Σοβιετική Ενωση, καθώς η τελευταία -πιθανότατα σε μία προσπάθεια να αποφύγει τη δημιουργία ανάλογων εποπτικών μηχανισμών για εκλογές που θα διεξάγονταν σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης εντός της σφαίρας επιρροής της Μόσχας- αρνήθηκε τελικά να συμπράξει. Η παρουσία, ωστόσο, της AMFOGE δεν στάθηκε ικανή ώστε να διασφαλίσει τον απολύτως αδιάβλητο χαρακτήρα της εκλογικής διαδικασίας, καθώς φαινόμενα που κυμαίνονταν από απλές παρατυπίες έως και τη χειραγώγηση της ψηφοφορίας δεν αποφεύχθηκαν.

Τα αποτελέσματα των εκλογών, οι οποίες διεξήχθησαν με το σύστημα της απλής αναλογικής, υπήρξαν θριαμβευτικά για τη φιλοβασιλική παράταξη που εξασφάλισε αθροιστικά το 64,68% των ψήφων και συνολικά 236 από τις 354 έδρες της νέας Βουλής.

Ετσι, στις 18 Απριλίου 1946, μετά τη βραχύβια θητεία της κυβέρνησης συνεργασίας υπό τον πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας Παναγιώτη Πουλίτσα, ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος Κωνσταντίνος Τσαλδάρης ανέλαβε την πρωθυπουργία, σχηματίζοντας -με την υποστήριξη του Κόμματος Εθνικών Φιλελευθέρων και του Μεταρρυθμιστικού Κόμματος- την πρώτη αμιγώς φιλοβασιλική κυβέρνηση μετά την απελευθέρωση.

Η «πολιτική αποχή» και η διολίσθηση στον Εμφύλιο Πόλεμο

Μία από τις πολλές ιδιομορφίες των εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946 υπήρξε το γεγονός ότι η συζήτηση δεν περιορίστηκε μόνο -όπως συνήθως συμβαίνει στις εκλογικές αναμετρήσεις- στα αποτελέσματα των καλπών, αλλά επεκτάθηκε και στο ιδιαίτερα κρίσιμο ζήτημα του προσδιορισμού του ποσοστού της «πολιτικής αποχής». 

Με δεδομένη τη μη συμμετοχή του ΚΚΕ και άλλων κομματικών σχηματισμών της Αριστεράς στις εκλογές, η όσο το δυνατόν ακριβέστερη αποτίμηση της δυνητικής εκλογικής τους επιρροής συνδέθηκε αναπόφευκτα με τον υπολογισμό της «πολιτικής αποχής». Με βάση τους μη αναθεωρημένους -και κατά συνέπεια αναξιόπιστους- εκλογικούς καταλόγους, το σύνολο των εγγεγραμμένων σε αυτούς ξεπερνούσε τα 2.200.000. Δεδομένου ότι οι ψηφίσαντες ανήλθαν σε περίπου 1.200.000, το ποσοστό της αποχής φαινομενικά υπερέβαινε το 45%. 

Στην πραγματικότητα, όμως, οι εκλογικοί κατάλογοι περιείχαν μεγάλο αριθμό άκυρων εγγραφών, με αποτέλεσμα να μην είναι ασφαλής η εξαγωγή συμπερασμάτων ούτε για το συνολικό ποσοστό αποχής, ούτε -πολύ περισσότερο- για εκείνο της «πολιτικής αποχής». Οι πλέον έγκυροι υπολογισμοί καταλήγουν ότι η «πολιτική αποχή» ήταν της τάξης του 20%: οι ίδιες εκτιμήσεις συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η εκλογική επιρροή των κομμάτων της Αριστεράς, όπως εκφράστηκε μέσω της «πολιτικής αποχής», ανερχόταν σε περίπου 25%.

Πολύ αργότερα, το ΚΚΕ θα κάνει την αυτοκριτική του και θα θεωρήσει μεγάλο πολιτικό λάθος την αποχή (Καθαίρεση Ζαχαριάδη το 1956, 8ο Συνέδριο του 1961).

Το γεγονός, εξάλλου, ότι τα ξημερώματα της 30ής προς 31η Μαρτίου 1946 ομάδα κομμουνιστών ανταρτών επιτέθηκε στον Σταθμό Χωροφυλακής Λιτοχώρου, ερμηνεύθηκε από τις αστικές δυνάμεις ως απτή απόδειξη της απόφασης του ΚΚΕ να καταλάβει με τη βία την εξουσία και αναγορεύθηκε έκτοτε σε χρονικό σημείο έναρξης του Εμφυλίου Πολέμου. 

Η επίθεση μιας ομάδας ενόπλων, καταδιωκόμενων αγωνιστών στο Λιτόχωρο, που πραγματοποιήθηκε τη νύχτα της 30ής προς 31η Μάρτη του 1946, αποτέλεσε ουσιαστικά την πρώτη, ένοπλη απάντηση του λαϊκού κινήματος, στο όργιο της μεταβαρκιζιανής τρομοκρατίας και των εγκλημάτων.

Ωστόσο πολλοί υποστηρίζουν ότι η κίνηση εκείνη είχε καθαρά συμβολικό χαρακτήρα, εξέφραζε δηλαδή την επιθυμία της ηγεσίας του ΚΚΕ όχι τόσο να πάρει την πρωτοβουλία στη σύγκρουση, αλλά βασικά να προειδοποιήσει για την ισχύ του, προστατεύοντας παράλληλα τα διωκόμενα στελέχη του κατά την περίοδο της λεγόμενης "λευκής τρομοκρατίας" (Βάρκιζα 1945-εκλογές 1946), όταν η κατάσταση είχε επιδεινωθεί για εκείνους δραματικά.

Ο Ν. Ζαχαριάδης, σε άρθρο του στο "Ριζοσπάστη" εξήρε την επίθεση αυτή και, υπογραμμίζοντας τον προειδοποιητικό της χαρακτήρα, τόνισε ενδεικτικά ότι "θα γεμίσουν τα βουνά Μπαρουτάδες". 

Οι αντίπαλοι θεώρησαν την επίθεση στο Λιτόχωρο σαν έναρξη του ένοπλου αγώνα και συνεπώς σαν μια σοβαρή προειδοποίηση για την άμεση προετοιμασία αποφασιστικής αντιμετώπισής του. 

Ο στρατηγός Θ. Τσακαλώτος έγραψε ότι "τη νύκτα της 30 - 31 Μαρτίου του 1946 κάτω από τας σφαίρας των επαναστατών εις το Λιτόχωρον ήρχισεν η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ". Και ο αντιστράτηγος Θωμ. Πετζόπουλος χαρακτήρισε την επίθεση στο Λιτόχωρο σαν την "πανηγυρικωτέρα διακήρυξη του ΚΚΕ, ότι αρχίζει την ένοπλη εξέγερσιν".

Οι εκλογές του 1946 συνδέθηκαν έμμεσα με τη συμβατική απαρχή του τρίχρονου αδελφοκτόνου σπαραγμού, αποτελώντας με αυτό τον πρόσθετο τρόπο σημείο καμπής στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας.

Αποτελέσματα αναλυτικά:

	ΚΟΜΜΑΤΑ	ΑΡΧΗΓΟΙ	ΠΟΣΟΣΤΑ	ΕΔΡΕΣ
1	ΗΝΩΜΕΝΗ ΠΑΡΑΤΑΞΙΣ ΕΘΝΙΚΟΦΡΟΝΩΝ		55,12	206
	Λαϊκό	Πέτρος Μαυρομιχάλης, Κων/νος Τσαλδάρης, Τζον Θεοτόκης.		156
	Εθνικόν Φιλελευθέρων	Στυλιανός Γονατάς		34
	Μεταρρυθμιστικόν	Απόστολος Αλεξανδρής		5
	Πανελλήνιον Εθνικόν	Αλέξανδρος Σακελλαρίου
	Πατριωτική Ένωσις
	Βασιλοφρόνων
	Ανασυγκροτήσεως
	Κοινωνική Ριζοσπαστική Ένωσις
	Εμπρός
	Συνεργαζόμενοι			11
2	ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΩΣΙΣ		19,28	68
	Βενιζελικών Φιλελευθέρων	Σοφοκλής Βενιζέλος		31
	Δημοκρατικόν Σοσιαλιστικόν	Γεώργιος Παπανδρέου		27
	Εθνικόν Ενωτικόν	Παναγιώτης Κανελλόπουλος		7
	Δημοκρατική Ένωσις
	Συνεργαζόμενοι			3
3	ΚΟΜΜΑ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ	Θεμιστοκλής Σοφούλης	14,39	48
4	ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ ΕΛΛΑΔΟΣ	Ναπολέων Ζέρβας	5,96	20
5	ΕΝΩΣΙΣ ΕΘΝΙΚΟΦΡΟΝΩΝ		2,94	9
	Εθνικοφρόνων	Θεόδωρος Τουρκοβασίλης		9
	Λαϊκόν Αγροτικόν	Γεώργιος Παμπούκας
6	ΕΝΩΣΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ		0,67	1
	Αγροτικόν Ελλάδος	Αλέξανδρος Μυλωνάς
	Αγροτικόν Δημοκρατικόν Ελλάδος
	Δημοκρατικόν Αγροτικόν
	Αγροτικαί Ομάδες του Αγροτικού και Εργατικού Κόμματος
7	ΚΟΜΜΑ «Χ» (ΧΙΤΩΝ) ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ	Κωνσταντίνος Ευσταθόπουλος	0,17
8	ΚΟΜΜΑ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ	Α. Αντωνόπουλος	0,10
9	ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΠΑΡΑΤΑΞΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ	Διοικούσα Επιτροπή	0,03
10	ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ ΕΦΕΔΡΩΝ	Διοικούσα Επιτροπή	0,01
11	ΚΟΜΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ	Δ. Παπαπολύζος
12	ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ ΕΛΛΑΔΟΣ	Διοικούσα Επιτροπή
13	ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ		1,33	2

http://www.sansimera.gr/articles/240#ixzz2O8kgza3u

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_1_18/09/2011_456509

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%95%CE%BC%CF%86%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82_1946-1949