Ένας αντάρτης χαμένος στη μετάφραση..

Μια συνήθεια των αστικοποιημένων κομουνιστών είναι να προσπαθούν να αστικοποιήσουν και τους αντάρτες.

«Partigianο», σύμφωνα με τα ιταλικά λεξικά και την ιταλική Wikipedia, σημαίνει «ένοπλος αγωνιστής που δεν ανήκει σε τακτικό στρατό αλλά σε κίνημα αντίστασης και που εντάσσεται συνήθως σε μαχητικές οργανώσεις ή ομάδες, για να αντιμετωπίσει έναν ή περισσότερους τακτικούς στρατούς και να διεξαγάγει έναν “ασύμμετρο” πόλεμο». Ο χαρακτηρισμός αυτός (“partigiano”) έχει νοηματική συγγένεια με τις λέξεις «parte» (μέρος, τμήμα… πλευρά, παράταξη) και «parteggiare» (παίρνω το μέρος της μιας από τις παρατάξεις που βρίσκονται σε σύγκρουση και, συνήθως, στρατεύομαι με το μέρος εκείνο που διεξάγει τον αντιστασιακό αγώνα). Ορθώς λοιπόν ο «partigiano» μεταφράζεται στα ελληνικά με τη λέξη «αντάρτης» και κάποιες φορές με τις λέξεις «επαναστάτης» ή «ένοπλος μαχητής / αγωνιστής».

Αυτές τις μέρες δημοσιεύεται σε διάφορους ιστότοπους της Αριστεράς (βλ. μεταξύ άλλων και στο www.aformi.gr, 30 Δεκεμβρίου 2011) η «μετάφραση» ενός κειμένου του γνωστού ιταλού κομμουνιστή Antonio Gramsci, με τίτλο «Οι αδιάφοροι» («Indiferenti» στο πρωτότυπο). Κι όπως φαίνεται από τις σχετικές παραπομπές, η «μετάφραση» αυτή πρωτοδημοσιεύτηκε στη γνωστή μας εφημερίδα «Η Εποχή» (www.epohi.gr), η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως «εβδομαδιαία εφημερίδα για την κομμουνιστική ανανέωση και για το σοσιαλισμό», έχοντας μάλιστα στην προμετωπίδα της, πλάι στον τίτλο, την εικόνα του επαναστάτη Che Guevara. Κι επειδή έχω
 τη συνήθεια να προσφεύγω στις πηγές των κειμένων καθώς και την πεποίθηση ότι δεν πρέπει να διαστρεβλώνει κανείς τα λόγια κανενός, ακόμη και των εχθρών του,  αναζήτησα και βρήκα το κείμενο του Gramsci στον ιταλικό ιστότοπο που του έχει αφιερωθεί (www.antoniogramsci.com), όπου και δημοσιεύονται μεταξύ άλλων τα βιογραφικά και τα διάφορα έργα του. Κι εκεί, από τη σύγκριση του πρωτότυπου κειμένου και της «μετάφρασης» που δημοσίευσε η «Εποχή», διαπίστωσα ότι ο καημένος ο Gramsci έχει υποστεί

έναν ανανεωτικό ευνουχισμό του κειμένου του, τέτοιον που θυμίζει τον μεγάλο ευνουχισμό του ίδιου του πάλαι ποτέ Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας (P.C.I) μέχρι να καταλήξει στην πλήρη αστικοποίηση και στον αφανισμό του οποιουδήποτε κομμουνιστικού στοιχείου υπήρχε στην πολιτική του. [Το κείμενο «Indiferenti» περιλαμβάνεται σε μια συλλογή κειμένων του Gramsci, που φέρει το γενικό τίτλο La Città futura (Η Μελλοντική Πόλη). ]

O Antonio Gramsci γράφει στην αρχή του κειμένου του: «Odio gli indifferenti. Credo come Federico Hebbel che “vivere vuol dire essere partigiani”».[Η υπογράμμιση στο πρωτότυπο κείμενο.] Φράσεις που σημαίνουν: «Μισώ τους αδιάφορους. Πιστεύω όπως ο Federico Hebbel ότι “το να ζούμε [ή το να ζει κανείς] σημαίνει να είμαστε αντάρτες [ή να είναι αντάρτης]”». Μεταφράζεται, όμως, ανανεωτικώς στην Εποχή: «Μισώ τους αδιάφορους. Πιστεύω ότι το να ζεις σημαίνει να εντάσσεσαι κάπου»!!! [Υπογράμμιση δική μου.] Έτσι, μʼ αυτόν τον παραφραστικό ευνουχισμό, οι αντάρτες εξαφανίστηκαν από τη «μετάφραση» και η κριτική του Gramsci  προς τους «αδιάφορους», ώστε να συμμετάσχουν στον αγώνα συστρατευόμενοι προφανώς με το μέρος των «ανταρτών», μεταλλάσσεται σε μια αστική παρότρυνση «ένταξης κάπου». Το πρόβλημα φυσικά δε βρίσκεται καθόλου στην αποκοπή φράσεων και τμημάτων ενός κειμένου, πράξη θεμιτή και αναγκαία για διάφορους λόγους, αρκεί να μη συνιστά διαστρέβλωση του νοήματος, όπως συμβαίνει εν προκειμένω. Για παράδειγμα, δε θα ενοχλούσε και τόσο η παράλειψη του ονόματος του Hebbel, του οποίου τη φράση «vivere vuol dire essere partigiani» (το να ζούμε σημαίνει να είμαστε αντάρτες) επικαλείται ο Cramsci. Στην παραπομπή, όμως, του πρωτότυπου κειμένου στον Hebbel, αναφέρεται κι άλλη μία επαναστατική φράση αυτού του ποιητή, η οποία φωτίζει περισσότερο το νόημα του γκραμσιανού κειμένου: «Un prigioniero è un predicatore della libertà» (Ένας φυλακισμένος είναι ένας κήρυκας της ελευθερίας). Ας ελπίσω, λοιπόν, ότι δεν παραλείφθηκε το όνομα του Hebbel επίτηδες, αν και από τη σύγκριση των δύο κειμένων, του πρωτότυπου και της μετάφρασης, διαπιστώνει κανείς ότι αυτό που κυριάρχησε ως πρόθεση της μετάφρασης ήταν να αφαιρέσει εκείνα τα σημεία στα οποία ο Gramsci δηλώνει απερίφραστα «αντάρτης», με ότι αυτό συνεπάγεται από το περιεχόμενο του χαρακτηρισμού partigiano, στο οποίο αναφέρθηκα πιο πάνω.

Η ανανεωτική αυτή λογοκρισία διαπράχτηκε στην αρχή, αλλά και στο τέλος του κειμένου, στην αναφορά του Gramsci στον εαυτό του ως «αντάρτη». Κι αφού αστικοποιήθηκαν τα επικίνδυνα σημεία, στα άλλα, τα ενδιάμεσα αποσπάσματα, η «μετάφραση» προσπάθησε και έμεινε συνεπής. Γιʼ αυτό, δεν υπάρχει λόγος να παραθέσω ολόκληρη τη μετάφραση του γκραμσιανού κειμένου και να κάνω κριτική αποτίμηση της ανανεωτικής «μετάφρασης». Δε βρίσκεται, άλλωστε, εκεί το ζήτημα, αλλά μόνο σʼ αυτά που «αφαιρέθηκαν». Έτσι, αφού ανέφερα τα σχετικά με την αρχή του γκραμσιανού κειμένου, θα προσθέσω και τα σχετικά με το τέλος του, σημειώνοντας ότι δημοσιεύτηκε σε μια κρίσιμη εποχή, το 1917, τότε που αλλού ξεσπούσαν επαναστάσεις (βλ. Ρωσία) κι αλλού αυτές προδίδονταν από τα κομμουνιστικά κόμματα και τη μετεξέλιξή τους σε αστικά και καθεστωτικά σοσιαλδημοκρατικά (βλ. Γερμανία). Άλλωστε, βρισκόμαστε πάλι σε μια τέτοια εποχή, στην οποία τέτοια κείμενα αποκτούν για άλλη μια φορά την όποια αξία τους. Επαναλαμβάνει, λοιπόν, ο Gramsci στην τελευταία παράγραφο του κειμένου του τη θέση του, που ταυτίζει τη ζωή με την ανταρσία:

«Sono partigiano, vivo, sento nelle coscienze virili della mia parte già pulsare l'attività della città futura che la mia parte sta costruendo. (…) Vivo, sono partigiano. Perciò odio chi non parteggia, odio gli indifferenti». Και «μεταφράζεται» στο κείμενο της Εποχής: «Είμαι ενταγμένος, ζω, νιώθω ότι στις συνειδήσεις του χώρου μου ήδη πάλλεται η δραστηριότητα της μελλοντικής πόλης, που ο χώρος μου χτίζει. (…) Ζω, είμαι ενταγμένος. Γιʼ αυτό μισώ αυτούς που δεν συμμετέχουν, μισώ τους αδιάφορους». Εδώ παρατηρούμε ότι συνέβη κι άλλη μια σημαντική λογοκρισία, «φεμινιστικού» τύπου αυτή τη φορά. Όχι μόνο κακοποιήθηκε και πάλι το «sono partigiano» (είμαι αντάρτης) «μεταφραζόμενο» ως «είμαι ενταγμένος», αλλά εξαφανίστηκε κι ένας σημαντικός προσδιορισμός… αντρικού τύπου, η λέξη «virili» (αρσενικές, αντρίκιες) που χρησιμοποίησε ο Gramsci, για να χαρακτηρίσει τις «συνειδήσεις» (conscienze) της κομμουνιστικής του παράταξης. Πιο συγκεκριμένα, ενώ ο Gramsci λέει ότι είναι αντάρτης, ζει και νιώθει πως πάλλεται ήδη στις «αντρίκιες συνειδήσεις» (coscienze virili) της παράταξής του η δραστηριότητα της μελλοντικής πόλης…, η συντρόφισσα ( «Τόνια Τσίτσοβιτς») που υπογράφει τη μετάφραση της Εποχής επέλεξε συνειδητά να ευνουχίσει (εξαφανίσει) τον αρσενικό προσδιορισμό, καθιστώντας τις συνειδήσεις … άφυλες. Κι ενώ καταλαβαίνω την ευαισθησία της που θίχτηκε από ένα τέτοιο προσδιορισμό, θεωρώ ανεπίτρεπτο τον κριτικό ευνουχισμό του γκραμσιανού κειμένου. Κι ύστερα ο Gramsci δε δηλώνει απλώς «partecipato» ούτε καν «parteggiato», δηλαδή τον συμμέτοχο, αυτόν που παίρνει το μέρος κάποιου σε μια αντιπαράθεση! «Partigiano» δηλώνει ο άνθρωπος. Par-ti-gia-no! Σαν το άγαλμα της παραπάνω φωτογραφίας που παριστάνει έναν ένοπλο αγωνιστή και που συναντά κανείς στην πόλη της Πάρμα στην Ιταλία («Partigiano a Parma»).   Αλλά το φάντασμα αυτό φαίνεται πως προκαλεί τρόμο σε ορισμένους, γιατί, πραγματικά, οι «αντάρτες» είναι πολύ επικίνδυνα φαντάσματα, αφού συνδηλώνουν ένοπλους αγωνιστές και επαναστατικές ανατροπές. Κι αυτά δεν περιλαμβάνονται στις «ανανεώσεις».  Ίσως γιατί οι αντάρτες υποστηρίζουν ότι «ζωή σημαίνει ανταρσία» κι όχι συγχρωτισμοί και συνευρέσεις σε αστικά σαλόνια.

oapatris.wordpress.com